‘Against the Day’, Thomas Pynchon

Όταν πριν εννέα χρόνια έγραφα την κριτική για το τότε καινούριο βιβλίο του Thomas Pynchon, το Mason & Dixon, έκλεινα την ανάλυσή μου λέγοντας πως «καταφέρνει να δείξει την αλλαγή του από έναν εκκεντρικό χίπι συγγραφέα της δεκαετίας του ‘60 σε έναν λόγιο, σ’έναν στοχαστή». Πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν απογοητευτεί από το Mason & Dixon. Δεν ήταν μόνο η γλώσσα του το ζήτημα, αν και αυτό συνεισέφερε στο όλο ‘πρόβλημα’ που είχαν μαζί του. Ήταν η όλη οργάνωση και δομή ενός ογκώδους βιβλίου που ένιωθαν πως δεν είχε κάτι να πει. Το πόσο αλήθεια είναι πως το Mason & Dixon δεν είχε τίποτε να πει είναι ζήτημα που χρήζει μεγάλης συζήτησης βέβαια, αλλά η ουσία για το πρόβλημα παραμένει.
Σήμερα, με το Against the Day ο Pynchon ξαναγυρίζει σε ένα γράψιμο που θυμίζει τις παλιές καλές στιγμές του Gravitys Rainbow με την ωριμότητα της γραφής που του προσφέρουν τα 69 του χρόνια, αναιρώντας λίγο την κατάληξη της κριτικής μου για το Mason & Dixon. Το Against the Day παρ’ όλα τα πέπλα που το ενδύουν κατά το διάστημα των 1086 σελίδων του, είναι κατ’ εξοχήν ένα βιβλίο ενός χίπι συγγραφέα που παρ’ όλες τις αλλαγές της ζωής του δεν μπορεί να ξεφύγει από το ‘ένοχο’ παρελθόν του Gravity’s Rainbow. Τα δύο βιβλία έχουν στιγμές που δίνουν την εντύπωση πως γράφτηκαν σχεδόν ταυτόχρονα, χωρίς να έχουν μεσολαβήσει 35 χρόνια – και δύο άλλα βιβλία – από το ένα στο άλλο. Κάποιοι μάλιστα έχουν πιστέψει πως η ιδέα, το στήσιμο, για το Against the Day ίσως να είναι πολύ παλιότερη από την χρόνο της έκδοσής του και ίσως μεγάλα του τμήματα να γράφηκαν πολλά χρόνια πριν την ημερομηνία που μαρτυρά το ημερολόγιο σήμερα. Όμως, τα δύο βιβλία έχουν και τεράστιες διαφορές μεταξύ τους, κυρίως σε επίπεδο ρευστότητας της γραφής και έντασης συναισθημάτων τα οποία δείχνουν όχι μόνο μια ώριμη γραφή, μα και έναν Pynchon πολύ διαφορετικό ως πρόσωπο. Και το Against the Day είναι ένα βιβλίο στο οποίο ο Pynchon φαίνεται να μας μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, με τρόπο που η ‘αγοραφοβία’ του δεν μας έχει συνηθίσει.
Σε πολλές από τις κριτικές που γράφηκαν σε ξένα έντυπα για το Against the Day επαναλήφθηκε η φράση πως είναι μια ιστορία εκδίκησης. Αν και μια από τις κεντρικές ιστορίες του Against the Day είναι όντως μια ιστορία εκδίκησης το να συνοψίσει κανείς όλο το βιβλίο με αυτήν την φράση είναι σαν να ονομάζει ιστορία εκδίκησης και τον Moby Dick του Melville. Το Against the Day ασχολείται για άλλη μια φορά με το προσφιλές θέμα του Pynchon: την κοινωνική αλλαγή. Όμως στο Against the Day το έργο του Pynchon είναι τιτάνιο μια που δεν εμπλέκεται μέσα στο πλαίσιο της αλλαγής σε μια συγκεκριμένη εποχή, μα ασχολείται με όλη την ένταση και τους ‘ενδιαφέροντες καιρούς’ που προηγούνται της αλλαγής και που οδηγούν την κοινωνία σιγά σιγά στο σημείο της ανατροπής. Μέσα στο πλαίσιο αυτό των συνθηκών που οδηγούν στην τελική αλλαγή και την επανάσταση (με την οποιαδήποτε μορφή) ο Pynchon κρατάει τις ομοιότητες – και τις διαφορές – για να παραλληλίσει την εποχή της διήγησης με την σημερινή.
Ο χρόνος του βιβλίου είναι το τέλος του 19ου και οι αρχές του 20ου αιώνα. Ίσως η πιο έντονη ως τώρα εποχή αλλαγής για όλη την ανθρωπότητα, μια που οι αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο συνοδεύτηκαν από επαναστάσεις τόσο στον επιστημονικό όσο και στον καλλιτεχνικό τομέα. Ο χώρος του έργου είναι ολόκληρος ο κόσμος. Οι ήρωες του βιβλίου, αναρχικοί, βομβιστές, κατάσκοποι, μαθηματικοί, πληρωμένοι δολοφόνοι, μεγαλο-επιχειρηματίες, μυστικιστές, φωτογράφοι, αεροπλόοι – και μια εκατοντάδα ακόμη προσδιορισμοί – , πλέκουν την ζωή τους στα 30 περίπου χρόνια στα οποία εκτυλίσσεται το βιβλίο σε περιοχές όπως το Σικάγο, το Όρεγκον, το Μεξικό, το Λονδίνο, το Θιβέτ, η Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλονίκη (μην ψάξετε όμως για το ελληνικό στοιχείο της πόλης), η Κέρκυρα, η Βενετία και πολλά άλλα μικρά και μεγάλα μέρη που θα σας κάνουν να ψάξετε τον χάρτη για λεπτομέρειες. Αν μη τι άλλο ο Pynchon γνωρίζει καλύτερη γεωγραφία από τον μέσο Αμερικάνο. Με όμοιο τρόπο όπως και στην πραγματικότητα, οι καιροί της αλλαγής παραλληλίζονται και εκτυλίσσονται μέσα από αλλαγές στην τέχνη, στον μυστικισμό και κυρίως στην επιστήμη, που όπως πάντα στα έργα του Pynchon παίζει καίριο ρόλο στην ανάπτυξη του βιβλίου. Στο Against the Day όμως, ο Pynchon δεν πέφτει στο κλισέ να μιλήσει για την θεωρία της σχετικότητας σαν το μέσο της αλλαγής και της επανάστασης στην επιστήμη μα πηγαίνει πολύ βαθύτερα. Επιλέγει το φως, το στοιχείο που υπέστη την ουσιαστική αλλαγή χαρακτήρα στον νου των ανθρώπων πίσω από την επανάσταση της σχετικότητας και της κβαντομηχανικής και στηρίζει – με μια ενόραση που ειλικρινά λείπει και από πολλούς επιστήμονες – τον παραλληλισμό και συμβολισμό του έργου πάνω του.
Πίσω και πάνω από όλα αυτά μέσα στο Against the Day αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται μια σημαντική θέση από τον Pynchon που αφορά στην ουσία και δύναμη της Ιστορίας. Μέσα από μια λογική μετα-παράνοιας (κι αυτή προσφιλής βέβαια στον συγγραφέα) ο Pynchon καταλήγει σε μια στάση που θα ονόμαζα νέο-Μαρξιστική και συγκεκριμένα στην αδυναμία των ατομικών μικρών πράξεων των ανθρώπων να αλλάξουν την ροή των γεγονότων και της Ιστορίας. Η αλλαγή γίνεται μοναχά πίσω από συνθήκες γενικευμένης και μαζικής ‘εξέγερσης’ ενώ σπασμωδικές πράξεις όπως μια δολοφονία ή μια τρομοκρατική ενέργεια δεν αγγίζουν την ροή της Ιστορίας (η οποία όμως κατευθύνεται από πράγματα και καταστάσεις). Αν και σαν έννοια ακούγεται εντελώς απαισιόδοξη, το βιβλίο αποτελεί μια μορφή ‘Κατά Pynchon Αποκάλυψης΄ και κλείνει αισιόδοξα για όλους μας ακόμη και στο πλαίσιο αυτής της θέσης, πίσω από ένα τέχνασμα και μια ιδέα που θα ήταν κρίμα να αποκάλυπτα εδώ.
Γράφτηκαν πολλές κριτικές για το Against the Day που το κατέκριναν για πολλά πράγματα, για την ουσία του, το μέγεθός του, ακόμα και το βάθος των ήρωων του. Αν και θα μπορούσε να παρατάξει κανείς διάφορα αντεπιχειρήματα για καθεμιά από τις κρίσεις, το ουσιώδες είναι πως όλες αυτές οι κριτικές έκαναν ένα λάθος: Αντιμετώπισαν το Against the Day ξεχωριστά από το υπόλοιπο έργο του Pynchon. Το Against the Day είναι ένα βιβλίο που κλείνει, και το λέω με μεγάλη μου λύπη αυτό, έναν κύκλο όλων των έργων του Pynchon με έναν αεροστεγή τρόπο που ταυτόχρονα επηρεάζει όλα τα υπόλοιπα βιβλία. Ξέρω πως ύστερα από αυτό το ανάγνωσμα του Against the Day δεν θα μπορέσω να ξαναδιαβάσω ποτέ το Gravitys Rainbow με τον ίδιο τρόπο όπως παλιά και πάντα θα το βλέπω κάτω από το πρίσμα του Against the Day. Γι’ αυτό και μόνο τον λόγο το Against the Day είναι ίσως το σημαντικότερο από τα βιβλία του Pynchon. Διαβάζοντας πριν λίγες μέρες τις τελευταίες σελίδες από το Against the Day δεν μπορούσα να μην νιώσω ένα αίσθημα απέραντης λύπης όχι μόνο γιατί διάβαζα τις τελευταίες σελίδες του βιβλίου μα γιατί βαθιά μέσα μου ένιωθα να διαβάζω τα τελευταία λόγια ενός συγγραφέα που κλείνει με αυτό την καριέρα του και μας αποχαιρετά τον καθένα από τους φίλους του προσωπικά. Το ταξίδι των βιβλίων του ευτυχώς συνεχίζεται.

Advertisement

~ από basileios στο 3 Φεβρουαρίου, 2007.