‘Ferdydurke’, Witold Gombrowicz
Για μένα, και για πολλούς άλλους φαντάζομαι, η επιστροφή στα μαθητικά χρόνια θα αποτελούσε μια από τις χειρότερες μορφές κόλασης και τιμωρίας. Μπορεί σήμερα τα μαθητικά χρόνια να είναι πιο γεμάτα από ελευθερίες και σεξ, μα ο πυρήνας του σχολείου και των σχέσεών του με διαπέρασε πέρα για πέρα ξεκινώντας να διαβάζω το Ferdydurke.
Το Ferdydurke είναι αρκετά πράγματα μαζί πίσω από την άμεση και απλή κατά τμήματα αφήγηση του. Είναι μια κάθοδος στην κόλαση το καθαρτήριο και τον παράδεισο στο ίδιο μοτίβο με την Θεία Κωμωδία του Dante, είναι μια μελέτη πάνω στην ανωριμότητα του ανθρώπου ‘στα μέσα της ζωής’, είναι μια σατιρική αναπαράσταση του κύματος του μοντερνισμού και των γενικότερων ιδεών που αυτό συνεποάγεται και είναι κατά κύριο λόγο του μια μεγαλειώδης ωδή στην γυναικεία γάμπα. Η γυναικεία γάμπα αποτελεί το πρώτο τμήμα του γυναικείου σώματος που αποκαλύφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα στα πεινασμένα μάτια των αρσενικών και γι’ αυτό το λόγο αποτελεί ένα σύμβολο απελευθέρωσης και μοντερνισμού στο πλαίσιο όμως μιας καθαρά πουριτανικής πολωνικής / καθολικής κοινωνίας.
Τα καλά νεα όμως για μένα σταματούν εκεί. Μπορεί να περίμενα περισσότερα από το Ferdydurke διαβάζωντας διθυραμβικές κριτικές γι’ αυτό, μα τελικά για όλα του τα προσόντα το βιβλίο μου φάνηκε άτολμο και αδύναμο στην σύγκρισή του μέ άλλα έργα της ίδιας περιόδου. Μπορεί η σάτιρα του να είναι πραγματικά μοναδική, αλλά πολλές φορές στις σελίδες του ένιωθα τα βέλη της σάτιρας να φεύγουν πάνω απ’ το κεφάλι μου προσπερνώντας με, αφού μάλλον είχαν στόχο συγκεκριμένα πρόσωπα από την Πολωνική intelligentia της εποχής.
Τελικά ο Gombrowicz ξεπηδά από το βιβλίο σαν ένας εκπληκτικά έξυπνος άνθρωπος και ένας συγγραφέας που – ακόμη και στην μετάφραση – έχει μια καταπληκτική αίσθηση και χρήση της γλώσσας μα το ίδιο το Ferdydurke είναι τόσο πολύ δεμένο στον τόπο και στον χρόνο στον οποίο γράφτηκε για να μπορέσει να ξεπεράσει τα δεσμά του.
Ficciones 
Έτσι μου φάνηκε κι εμένα ο Γκομπρόβιτς – όχι μόνο στο Φέρντι αλλά και στην Πορνογραφία. Σκέφτηκα μήπως είναι η μετάφραση (ειδικά στο Φερντυτούρκε που είναι μια παλιά, άθλια έκδοση, γεμάτη τυπογραφικά λάθη και το όνομα του μεταφραστή δε μου έλεγε τίποτα) αλλά δεν γίνεται να είναι, αφού και στ αγγλικα ιδιος βγαίνει. Στυλίστας ολκής και πνεύμα ανατρεπτικό που δεν κρύβεται αλλά τόσο συγκεντρωμένος στο ‘εκεί και τότε’ που χάνει σε διαχρονικότητα. Απολαυστική πρόζα ωστόσο – μου θυμίζει και λίγο Σκαρίμπα (αν και ο Χαλκιδαίος είναι ανώτερος!).
catrame said this on 6 Νοεμβρίου, 2007 στις 7:41 πμ |
συμφωνω…
ομολογω τον σκαριμπα δεν τον ειχα σκεφτει. ισως να φταιει η αγγλικη μεταφραση. Αν το διαβαζα στα ελληνικα ισως να μου ερχόταν και μενα στο νου. Αλλα φυσικά ο Σκαρίμπας είναι ανωτερος!
basileios said this on 6 Νοεμβρίου, 2007 στις 7:50 πμ |
Γκρρ..ο Σκαρίμπας ανωτερος του Γκρόμποβιτς; 😀 Βάσει ποιας λογικής;
Διάβασα τον Φερντυτούρκε όταν ήμουν φοιτήτρια και είχα τρελλαθεί μαζί του. Δεν είχα ξαναδιαβάσει κάτι παρόμοιο και δεν έχω ξαναδιαβάσει κάτι παρόμοιο απο τοτε.Θεωρω όλα τα αλλα εργα του κατώτερα αυτού, αλλά οπωσδηποτε δυνατά και αυτά. Πραγματικά δεν έχω ξαναδιαβάσει κάτι τόσο δυνατό, κάτι που να νοιώθω ότι απογειώνει εντελώς τον τρόπο αντίληψης του κόσμου. Και έχω διαβάσει πάρα πάρα πολλά βιβλία.
Επίσης δεν καταλαβαίνω την αντίληψη που θέλει το συγγραφέα να μην ασχολείται με τα του χρόνου, χώρου και κύκλου του για να θεωρείται διαχρονικός,εκτός και αν ο άνθρωπος θεωρείται μια ασυνέχεια της προηγούμενης εποχής του ή ένα άσχετο σημείο, εντελώς αιωρούμενο, διχως αναφορές τριγύρω του πέραν αυτές της δικής του χρονικά κοινωνίας.
Εαν καποιος συγγραφεας δηλαδη ασχολείται με πρόσωπα συγκεκριμένα, αυτομάτως χάνει την ικανότητα να αγγιξει τον μελλοντικό αναγνώστη του; (τον μακρινα μελλοντικό)
regina said this on 6 Νοεμβρίου, 2007 στις 9:13 μμ |
κατ αρχας μια κουβεντα για την εννοια της διαχρονικότητας στο συγκεκριμενο ζητημα. Οπως το λες ειναι πολύ δυσκολο για εναν συγγραφεα να αγγιζει εναν αναγνωστη απομακρυσμενο τόσο στον χρόνο, όσο και στην θέση (και κοινωνια) αν το θεμα του ειναι αυστηρά δεμένο με την τοπικη και χρονική κοινωνία. Η αξαιρεση εδω ειναι αν τα προσωπα που περιγραφονται αποτελουν αρχετυπα χαρακτηρων και καταστασεων (όπως π.χ. συμβαινει με τον Μουρακαμι) ή αν αποτελούν ένα είδος ιστορικού μνημείου για την συγκεκριμένη εποχή (π.χ. τα έργα της Jane Austen). Με αυτην την έννοια και κάνωντας έναν παραλληλισμό οι ταινίες του Θαναση Βέγγου θα είναι δημοφιλείς για πολλές δεκαετιες ακόμα, μα τα σοού του Λαζόπουλου δεν έχουν καμία ελπίδα να διασωθούν – και επιλέγω αυτούς τους δύο μια που και οι δυο χρησιμοποιούν την σκιαγράφηση κάποιον χαρακτήρων, και παρ’΄όλη την υπερβολή δύσκολα μπορεί να αμφισβητησει κανεις το ταλαντο και των δυο.
Για το Ferdydurke τωρα προς πλεονέκτημά του ισχυουν ως ενα σημειο και τα δυο παραπάνω. Δηλαδή και έχει προσωπα/ιδεες που αποτελούν αρχετυπα μα και αποτελεί μια μορφη ιστορικού αρχείου. Το μειονέκτημα όμως ειναι πως για να ανδυθεί αυτό θα πρέπει να ξεπεράσει κανείς πολλά στην ανάγνωσή του τα οποία είναι στηριζόμενα σε σατιρα των προσώπων και της εποχής που το όλο στήσιμο ουσιαστικά χάνει την δύναμή του.
Για παράδειγμα, για έναν σύγχρονο αναγνώστη η ψύχωση με τις γάμπες και η υπέρβαση που πρέπει να κάνει κανείς από κει δεν μπορει να λειτουργησει σε επίπεδο υποσεινήδητου εύκολα για να ‘σοκάρει΄τον αναγνώστη. Κι από την άλλη όπως έγραψα και παραπάνω εγω ένιωθα να μην μπορώ να καταλάβω το 60% του σαρκασμού μια που πήγαινε σε πολύ συγκεκριμένους αποδέκτες. Το θέμα είναι αν μου άρεσε τόσο πολύ το βιβλίο που να ασχοληθώ περισσότερο με την αποκρυπτογράφηση αυτών των κομματιών. Η απάντηση είναι δυστυχώς όχι…
Από την άλλη μεριά εύκολα καταλαβαίνω αυτό που λες πως σε συνταραξε με τον δυναμισμό του. Και ξερεις μερικες φορες δενόμαστε με βιβλία που για άλλους δεν θα σήμαιναν τίποτε και θα έβρισκαν σε αυτά του κόσμου τα ψεγάδια (δες εμενα με τον Pynchon και το Gravity’s Rainbow).
Όσο για τον Σκαρίμπα εγω τον θεωρώ τον κορυφαίο των ελλήνων πεζογράφο και σίγουρα παγκόσμιας κλάσης.
basileios said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 7:19 πμ |
επειδή νιώθω ότι αφορά και μένα η παρατήρηση, θα μου επιτραπεί ένα μικρό σχόλιο και για να μην καταχραστώ χώρο απαντώ μόνο στην τελευταία ερώτηση. Αν έλειπε το ‘αυτομάτως’ θα απαντούσα, ‘συνήθως ναι’. Ειδικά όσον αφορά τη σάτιρα που αφορά πρόσωπα, δύσκολα αντέχει το τεστ του χρόνου, δύσκολα μεταγράφεται σε άλλες κουλτούρες και δύσκολα διασκεδάζει άλλους λαούς. Εκτός κι αν μιλάμε για τον Αριστοφάνη που σατιρίζει τον Ευριπίδη.
Να με συμπαθάς, αλλά για τον Σκαρίμπα επιμένω! Και σοβαρολογώ απολύτως.
catrame said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 7:24 πμ |
και κάτι ακόμα, επειδή θέλω να αιτιολογήσω την αναφορά στον Σκαρίμπα…η ψύχωση του Γκομπρόβιτς με τις γάμπες δεν έχει
κάτι από τη ψύχωση του Σκαρίμπα με τα ψηλοτάκουνα; Να χει να κάνει με τη δεκαετία του 30 άραγε;
catrame said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 7:35 πμ |
και τα δυο ειναι σοκαριστικα της εποχής μαλλον…
basileios said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 7:38 πμ |
Kαλημέρα, νομίζω πως η σάτιρα δεν ασχολείται μόνο με πρόσωπα, αλλά κυρίως με καταστάσεις.Και η καλή σάτιρα είναι σαφώς η ενασχόληση με καταστάσεις.
Διάβασα το παράδειγμα με τον Βέγγο και τον Λαζόπουλο, αλλά δε βρήκα κάποια άμεση σχέση με τη σάτιρα που μπορεί να βγαίνει μέσα από ένα λογοτεχνικό βιβλίο.Ισως να μην μπορω να δω κάτι καλά. Καταλαβαίνω τι θελεις να πεις, αλλά μην ξεχνάς πως φοβεροί μυθιστοριογράφοι έχουν ασχοληθεί με θέματα που για τότε αποτελουσαν τρομερά κοινωνικά ταμπού και τα οποία σήμερα ουδεμία εντύπωση θα προκαλούσαν (μοιχείες, θέματα αδερφικής τιμής κ.α.) και όμως διαβάζονται και μάλιστα θεωρούνται και αριστουργήματα.
Θα μου πεις αλλο μια γάμπα, αλλο η μοιχεία, αλλά δε συμφωνώ.Γιατι θα έπρεπε πχ εγω ως αναγνωστρια του 2007 να συγκινούμαι λογοτεχνικά διαβάζοντας για μια συζυγική απιστία;; Στη λογοτεχνία το θέμα της σημασίας αναδεικνύεται κυρίως μέσα από τη χρήση της γλωσσας αλλά και την ψυχολογική σκιαγράφηση. Αυτό είναι λογοτεχνία και όχι το ίδιο το θέμα που πραγματεύται ενας συγγραφέας. Αυτό είναι δευτερεύον. Και για μένα ο Γκόμπροβιτς, γνωρίζει να χειριζεται άριστα και τα δύο.
Το πρώτο με τη μαστοριά ενός πειραματιστή που πολύ λεπτά ξέρει και ανακατεύει τους πειραματικούς του σωλήνες ενώ το δεύτερο με μοναδική ικανότητα ενδοσκόπησης στο ανθρώπινο βάθος.Με έχει αφήσει πολλες φορες έκπληκτη ο τρόπος που βλέπει »μέσα» στον άνθρωπο.
Οσο για τη γάμπα που με έκανε και γέλασα αρκετές φορές διαβάζοντας τα σχόλια (καλοπροαίρετα για να μην παρεξηγούμαι!) δεν καταλαβαίνω τι ακριβώς εννοείτε και εσύ Βασίλειε αλλά και ο/η catrane*. Προσωπικώς βρήκα τις αναφορές στον Φερντυτούρκε πολύ διασκεδαστικές και μην ξεχνάτε πως για τους άντρες αποτελεί σημείο του σώματος που όταν είναι είτε γυμνό, είτε καλυμμενο με καλσόν, εξάπτει ακόμη και σήμερα τη φαντασία αρκεί να είναι καλλίγραμη και σωστα τονισμένη. Εκτός και αν έχουμε περάσει όλοι μα όλοι στη φάση του χονδροειδούς ερωτισμού, αν και φυσικά δεν υπάρχει τετοιος. Ε, νομιζω πως ο Γκόμπροβιτς έχει μια πολύ αριστοτεχνική αισθηση ερωτισμού και ας μη μας διαφευγει πως ο ιδιος ηταν ομοφυλόφιλος, οποτε φαντάζομαι πως η γυναικεία δεν θα του ελεγε και πολλά πράγματα.
Αυτά περί γάμπας και λογοτεχνική σάτιρας 😀
*συγγνωμη αν εχω γράψει λαθος το ονομα αλλα δεν μπορω να το διακρινω καλά.
regina said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 9:20 πμ |
Βασίλειε η απαντηση σου, ειχε και άλλα σημεία που ήθελα να »πιασω» αλλά πραγματικά δεν θέλω να καταχραστώ τον χώρο, ηδη το παραπανω σχόλιο βγήκε τεράστιο!
regina said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 9:23 πμ |
o catrame. Αυτό ακριβώς ήθελα να πω κι εγω (νομίζω και ο οικοδεσπότης, εκτός κι αν πέφτω πολύ έξω)αγαπητή regina. Ότι
οι αναφορές στη γάμπα ήταν πολύ διασκεδαστικές. Συμφωνούμε λοιπόν.
catrame said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 9:30 πμ |
oχι όμως οτι εχει να κανει μονο με τη συγκεκριμένη εποχη.
regina said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 9:38 πμ |
λοιπον, να παρουμε τα πραγματα απο την αρχη.
α) δεν αντιλεγω για κανεναν λογο πως το Ferdydurke ειναι ενα πολυ δυνατοεργο και πως ο Γκομπροβιτς ειναι απιστευτα εξυπνος και διεισδυτικος σαν συγγραφεας.
β) μιλησα για την γαμπα (‘Γαμπες, γαμπες, γαμπες/ γαμπες γαμπες γαμπες γαμπες…) γιατι ενω ειναι απο τα πιο διασκεδαστρικα κομματια του βιβλιου (μαζι με το ραντεβου-φαρσα) δειχνει ακριβως την διαφορα στην εποχη με εναν τροπο ομως που δεν ξεπερνιεται ευκολα. Φανταστειτε τις ιδιες σκηνες του βιβλιου μονο που αντι για γαμπα αντικατεστησε την λεξη ‘μπουτια’ ή ‘κώλος’ ή ‘βυζιά’ (παω στοίχημα ο Google θα με… τιμωρήσει γι αυτά που γραφω).
γ) Λαζόπουλος/Βεγγος. Ανεφερα αυτούς τους δύο πολύ συγκεκριμένο λόγο. Βέγγος ασχολείται ακριβώς με αυτό που ειπες περιπου: προσωπα και καταστάσεις που λειτουργούν σαν αρχέτυπα (στο στυλ ‘ο Καραγκιόζης Μάγειρας’) ενω ο αλλος με προσωπα και καταστασεις δεμένες στην επικαιρότητα. Η σατιρα του Λαζόπουλου λίγο μπορεί να στηθεί εκτος της εβδομάδας/μηνα/χρονου στον οποίο ανήκει. Εδω εγκειται ακριβως και το ζητημα με το Ferdydurke στο ότι δεν περιέχει σάτιρα καταστάσεων μα ειναι φανερο και συγκεκριμενων προσωπων από την Πωλωνια της εποχής. Εκει ειναι που ‘χανει’ το βιβλίο…
δ) Τελος για τα θεματα ‘μοιχειας’, ‘αδερφικής τιμής΄ κλπ που αναφερεις ως θεματα μεγαλων συγγραφεων/αριστοθργηματων, η διαφορά ειναι διπλή. Πρωτα πρώτα εμπεριέχεται σε ενα τετοιο έργο η ιστροική σημασιά που ανέφερα παραπάνω – εξ ού και ανεφρεα την jane austen. Από την άλλη μια σημαντική διαφορά είναι πως η σατιρα και ο σαρκασμός ‘χαλάει’ και σαπίζει πολύ πιο εύκολα από ένα δραματικό γεγονός. Καλως η κακώς, αυτό ειναι άλλο θεμα.
Και για να το κλείσουμε με μια φράση κλειδί: γαμπες γαμπες γαμπες, γαμπες γαμπες, γαμπες γαμπες γαμπες γαμπες, γαμπες.
basileios said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 11:45 πμ |
για το (β) : εννοείς ότι θα λειτουργούσε καλύτερα σήμερα αν χρησιμοποιούσε αυτές τις λέξεις και όχι τις γάμπες; Νομίζω πως και
αυτές οι λέξεις είναι πια παρωχημένες και δεν σοκάρουν κανένα. Αλλά εγώ το είδα κάπως αλλιώς να πω την αλήθεια, όχι τόσο σαν αποτύπωμα των σεξουαλικών ηθών της εποχής, αλλά συνυφασμένο με τον ψυχισμό του ήρωα. Θέλω να πω: Το θέμα με τις γάμπες είναι ότι λειτουργούν και ολίγον (τι ολίγον, δηλαδή…) φετιχιστικά. Εξ ου και το συνδύασα με τον Σκαρίμπα που σε όλα (σχεδον) τα βιβλία του αναφέρεται σε γυναικεία τακούνια – κατ’ εξοχήν φετιχιστικό σύμβολο. Υπ’ αυτή την έννοια, ναι, συμφωνώ με τη ρεγγίνα, πως διασκεδάζει στο διενεκές. Το ίδιο και αν ο νεαρός πρωταγωνιστής είχε μανία με οποιοδήποτε άλλο μέρος του σώματος, αστραγάλους, ωμοπλάτες, κλπ.
Αλλά το ότι κάποια θέματα έχουν να κάνουν απολύτως με την εποχή δεν μου φαίνεται να σηκώνει πολλή συζήτηση. Τα ηθικά διλήμματα των μυθιστορηματικών ηρωων του 19 αιώνα απέχουν μίλια από αυτά των ηρώων του 20ου. Μπορεί να γραφεί σήμερα σοβαρό μυθιστόρημα με
τοποθεσία το 2007 για το δράμα μιας 17 χρονης Αθηναίας που έχασε την παρθενία της στη σέλα ποδηλάτου και έχει στιγματιστεί και αναρωτιούνται οι γονείς της αν θα βρεί ποτέ γαμπρό;
κατα τα λοιπά, ναι η σάτιρα (το χιούμορ γενικά θα έλεγα) έχει αναγκαστικά μικρότερο…προσδόκιμο ζωής σε σχέση με το δράμα, αφού εξατομικεύει ή συγκεκριμενοποιεί τον στόχο με σκοπό τη διακωμώδηση του που είναι (τις περισσότερες φορές) άρρηκτα δεμένη με τρέχοντες αντιλήψεις και ήθη της συγκεκριμένης εποχής.
catrame said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 12:32 μμ |
παραδοξως νομιζω πως ναι, θα λειτορυργουσε καλύτερα. (ακομη και στο πλαισιο της εποχής του). οντως παντως η γαμπες λειτουργουν σαν 100% φετιχιστικα συμβολα.
basileios said this on 7 Νοεμβρίου, 2007 στις 12:39 μμ |
Πρώτα βλέπω τον τίτλο του βιβλίου και δε μου λέει τίποτε, μα τίποτε. Ούτε που το έχω ξανακούσει. Και μετά διαβάζω αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση. Αρχικά η κριτική του Βασίλη με απέτρεψε. Μετά όμως είδα και τη γνώμη της παλιάς συμφοιτήτριας και λέω «Μήπως πρέπει να το δοκιμάσω;».
Ειστε φοβεροί και οι τρεις…
annabooklover said this on 11 Νοεμβρίου, 2007 στις 12:10 μμ |