‘Guns, Germs and Steel’, Jared Diamond

Ζούμε σε έναν κόσμο που όλα είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους, με τρόπους περίπλοκους που τις περισσότερες φορές δεν μπορούμε να φανταστούμε. Ζούμε τις ζωές μας μέσα στην καθημερινή συνήθεια της χρήσης αντικειμένων και τεχνολογιών χωρίς να χρειάζεται να σκεφτούμε πως αυτή η περίοδος την οποία διανύει ο Homo Sapiens είναι τόσο σύντομη σε σχέση με την συνολική του ύπαρξη, αλλά είναι μια περίοδος που στην ουσία έχει υποτάξει τον άνθρωπο στην χρήση της τεχνολογίας τόσο που δεν θα μπορούσε να ζήσει πλέον ούτε στιγμή χωρίς αυτήν. Κι όπως γνωρίζουμε, η αρχή για όλα τα συνδεδεμένα γεγονότα που μας οδήγησαν εδώ βρίσκεται μόλις 12 χιλιάδες χρόνια πριν στην Μεσοποταμία, με την αρχή της λεγόμενης γεωργικής επανάστασης.

Η αλλαγή στην ζωή του ανθρώπου, από εκείνη του τροφοσυλλέκτη σε αυτή του γεωργού, σαν το σπόρο για την εξέλιξη όλων των ανθρώπινων πολιτισμών δεν είναι καινούρια ιδέα μια που είναι αποδεκτή σαν αποδεδειγμένο ιστορικό γεγονός από την δεκαετία του πενήνητα, όμως στην περίπτωση του Guns, Germs and Steel αποτελεί την βαθύτερη αιτία για κάτι επίσης σημαντικό: για την σημερινή – μα όχι μόνο – σχέση των ανθρωπίνων φυλών μεταξύ τους. Αναρρωτηθήκατε ποτέ ποιός είναι ο λόγος που οι Ινκας ή οι Αφρικανοί δεν επιτέθηκαν για να κατακτήσουν τη Ευρώπη (μα έγινε το αντίθετο), ή που οι Κινέζοι δεν πήραν μέρος σε καμιά εξερεύνηση και ανακάλυψη νέων κόσμων, ή που οι Αμπορίτζιναλς της Αυστραλίας ζούσαν ως πριν λίγα χρόνια ως τροφοσυλλέκτες. Η απάντηση σύμφωνα με το βιβλίο είναι: τα όπλα, τα μικρόβια και το ατσάλι, τα οποία και τα τρία ξεκίνησαν από την γεωργική επανάσταση στην Μεσοποταμία, κι αυτό ακούγεται τελικά σαν απόλυτα λογικό.

Ή μήπως όμως δεν είναι έτσι τα πράγματα;

Η στιγμή που εκδόθηκε το – διάσημο πλέον – The Bell Curve το 1994 αποτελεί για μένα ένα ορόσημο γιατί για πρώτη φορά στην σύγχρονη εποχή τέθηκε με επιστημονικό τρόπο ένα θέμα που αφορά το IQ των ανθρώπων ανάλογα με την φυλή τους. Το θέμα ήταν και είναι ταμπού, ειδικά μεταξύ φιλελεύθερων και προοδευτικών ανθρώπων μια που κανείς εξ αυτών δε θα ήθελε να πιστέψει πως κάποιες φυλές είναι ‘εξυπνότερες’ από άλλες μόνο και μόνο επειδή είναι γονιδιακά προετοιμασμένες γι’ αυτό. Και η εξήγηση για το σημερινό status quo του πλανήτη με βάση την ‘εξυπνάδα’ της λευκής φυλής είναι φυσικά κάτι το οποίο δεν είναι αποδεκτό.

Το ‘Guns, Germs and Steel’, αν και ποτέ δεν το αναφέρει ονομαστικά αποτελεί μια απάντηση στο ζήτημα αυτό ορίζοντας σαν την ‘αρχή του κακού’ την ανάπτυξη της γεωργικής επανάστασης, που συνέβαλε ανεπανόρθωτα στην εξέλιξη των ανισοτήτων. Ο αρχικός κρίκος, μα και πολλοί άλλοι στην συνέχεια, είναι καθαρά περιβαλοντικός και όχι γονιδιακός. Γι’ αυτό τελικά και τι βίβλίο ήταν μια ανακούφιση για όλους μας, μια που με επιστημονικό τρόπο ‘αποδεικνύεται’ πως οι ανθρώπινες φυλές δεν έχουν πνευματικές διαφορές που να χρειάζονται για να εξηγήσουν την σημερινή κατάσταση.

Είναί όμως έτσι;

Η επιστημονική μελέτη του ιστορικού παρελθόντος είναι δυστυχώς ένα δύσκολο θέμα μια που οι παράγοντες συσχετισμών είναι πολλοί και πολλές φορές κρυμένοι ή εντελώς χαμένοι. Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι τελικά να ανακαλύψει κανείς σχέσεις αιτίου και αιτιατού στα γεγονότα που έχει μπροστά του χωρίς να επιβάλει – ή υποβάλλει – σχέσεις που στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν. Κι αύτό τις περισσότερες φορές είναι αδύνατο. Η ουσία είναι πως γεγονότα που φαίνονται εντελώς φυσιολογικά a posteriori σαν συνδεδεμένα σε μια αλυσίδα που οδηγεί στο παρόν, δεν ήταν καθόλου φυσιολογικά την στιγμή της ανάπτυξής τους, μια που οι επιλογές που είχαν μπροστά τους οι πρόγονοί μας ήταν πολυάριθμες. Το αν οι επιλογές που έκαναν ήταν μόνο θέμα περιβαλλοντικό και όχι γονιδιακό δεν θα μπορούσε επιστημονικά να αποδειχθεί παρά μόνο αν θα μπορούσε να κάνει κανείς ένα ‘αντίστροφο΄πείραμα τοποθετώντας ανθρώπους άλλων φυλών στην ίδια θέση και μελετώντας την εξέλιξη, πράγμα που φυσικά είναι αδύνατο. Ο Jared Diamond για να αναπτύξει την καθαρά περιβαλλοντολογική του θέση χρησιμοποιεί μεθόδους της απλής ‘εξήγησης΄ και της ‘λογικοφάνειας’ που δυστυχώς πολλές φορές έχουν χρησιμοποιηθεί από ψευδο-επιστήμες. Και παρόλες τις επαίνους και το βραβείο Πούλιτζερ που έχει πάρει το συγκεκριμένο βιβλίο, πραγματικά το θεωρώ επικίνδυνο ένας επιστήμονας να χρησιμοποιεί ψευδεπιστημονική μεθοδολογία για να περάσει μια θέση του. (Ο Jared Diamond γνωρίζει πολύ καλά αυτή την παρέκλισή του γι’ αυτό και τελειώνει το βιβλίο με τέσσερις σελίδες που αφορούν στην επιστημονική μεθοδολογία για την μελέτη του ιστορικού παρελθόντος, στις οποίες ουσιαστικά αναφέρει πως αυτή είναι η καλύτερη και η πιο επιστημονική ανάλυση που μπορούμε να κάνουμε και δυστυχώς δεν έχουμε άλλη επιλογή).

Η αλήθεια για μένα είναι πως όλοι εμείς οι φιλελεύθεροι και προοδευτικοί άνθρωποι χρειαζόμασταν ένα βιβλίο για να ακούσουμε ακριβώς αυτό, πως δηλαδή δεν είναι τα γονίδια μα το περιβάλλον υπεύθυνα για τις διαφορές των ανθρωπίνων φυλών. Όμως το βιβλίο για μένα θα ήταν πιο γεναίο αν τολμούσε να αναφέρει πως το περιβάλλον και η τύχη δεν διαμορφώνει μόνο τις τεχνολογικές ανακαλυψεις, μα διαμορφώνει – με περίπλοκους φυσικά τρόπους – και την κουλτούρα και την εξυπνάδα μας με τρόπους που διαδίδονται κιόλας σαν memes στις επόμενες γενιές. Κι έτσι θα μπορούσε να εξηγήσει ακόμη και τις όποιες διαφορές αναδύονται στο The Bell Curve σαν ιστορικές ανισότητες – που όμως μπορούν να αντιστραφούν.

Advertisement

~ από basileios στο 10 Φεβρουαρίου, 2010.