‘The Underground Railroad’, Colson Whitehead

Ιδου λοιπόν το πρόβλημά μου: Πότε και γιατί ένα καλογραμμένο βιβλίο δε μας ταιριάζει; Παλίότερα είχα γράψει για τα βιβλία του Φίλιπ Ροθ πως μου θυμιίζουν λίγο την σχέση που έχω με την Νικόλ Κίντμαν (ωραία γυναίκα, αλλα δίπλα της ένα βιβλίο και ένα ζεστό κακάο είναι προτιμότερα…). Το ίδιο ακριβώς αλλά για διαφορετικούς λόγους στις λεπτομέρειές του ένιωθα διαβάζοντας το Underground Railroad και το ζήτημα είναι τι ακριβώς κάνεις σ’ αυτήν την περίπτωση; α) νιώθεις ενοχές γιατί δε μπορείς να υψώσεις διθυράμβους για ένα βιβλίο που άρεσε σε ‘όλους’; β) υψώνεις διθυράμβους γιατί έτσι πρέπει γ) απλά πας στο επόμενο και δεν ασχολείσαι; Ταλαντευόμενος ανάμεσα στο α και στο γ σκέφτομαι πως τελικά ίσως παίρνω τις αναγνώσεις μου πιο σοβαρά από ότι πρέπει και ως θα έπρεπε να χαλαρώσω λίγο…

Σε κάθε περίπτωση το Underground Railway, μια φανταστική ιστορία απόδρασης σκλάβων προς το βορά, με άφησε εντελώς ανικανοποίητο τελικά παρόλη την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα δομή της και την εξαιρετική γραφή του Whitehead ο οποίος όπως και με το προηγούμενό του το Zone One αποδικνύεει πως ξέρει να γράφει και ξέρει να γράφει πολύ καλά. Όμως το απόλυτο στυλ και η εξαιρετική ροή της γλώσσας προφανώς και δεν εξασφαλίζουν την σύνδεση του αναγνώστη με το κείμενο (στην δικιά μου περίπτωση τουλάχιστον). Κανείς απ’ τους ηρωες του βιβλίου δεν πέρασε το κατώφλι της καρικατούρας για μένα και κανείς από τους ήρωες δεν μπόρεσε να με κάνει να νιώσω την παραμικρή – αρνητική ή θετική – συναισθηματική φόρτιση που ένα βιβλίο με τέτοιο θέμα θα μπορούσε να έχει. Το να χρειάζεται να περάσω εγώ το κατώφλι για να φτάσω τους ήρωες και να ασχοληθώ μαζί τους είναι μάλλον ελάττωμα και απλά πλέον είμαι αρκετά ώριμος αναγνώστης ώστε να μπορώ όχι μόνο να μη θέλω να το κάνω αλλά να προσπαθώ και να το αποφύγω όταν το συναντώ, σαν τρικ που δε μου ταιριάζει.

Ένα άλλο επίσης θέμα που αξίζει την συζήτηση είναι το θέμα της ποιητικής άδειας. Ο Whitehead ‘εφευρίσκει’ σιδηροδρόμους με συμβολικό τρόπο εκεί που δεν υπήρχαν στο πλαίσιο ενός καθαρά ιστορικού μυθιστορήματος. Η συγκεκριμένη απόφαση του Whitehead είναι προτέρημα ή ελάττωμα σε ένα βιβλίο και κατά πόσο ο αναγνώστης μπορεί να ξεχωρίσει αυτή την ποιητική άδεια από την πραγματικότητα; Προσωπικά δεν έχω κανένα πρόβλημα με την συγκεκριμένη απόφαση του Whitehead, ίσως μάλιστα να την θεωρώ ένα από τα προτερήματα του βιβλίου, όμως εκεί που τόσο εύκολα μπορείς να ξεπεράσεις την ποιητική αυτή άδεια του Whitehead σ’ αυτό το βιβλίο, μπορείς να αντιληφθείς πόσο επικίνδυνα είναι τα πράγματα με τα ιστορικά μυθιστορήματα σε άλλα βιβλία ακριβώς γιατί κυριαρχεί η ταύτιση του ιστορικού μυθιστορήματος με την ιστορία. Και φυσικά τίποτε δεν θα μπορούσε να είναι πιο λανθασμένο απ΄ αυτό. Άλλο η Ιστορία και άλλο το ιστορικό μυθιστόρημα και δυστυχώς τίποτε δε θα μπορούσε να είναι πιο αφελές από αυτήν την ταύτιση – μόλις πριν λίγες μέρες είδα μια διαφήμιση στο facebook με τίτλο ΄Μάθετε Ιστορία διαβάζοντας αυτά τα ιστορικά μυθιστορήματα… Καιρός να ξεπεράσουμε αυτή την πλάνη της εποχής, (κι αυτή την πτώση της ιστορίας σ’ αυτό το χάζό επίπεδο μονοδιάστατης ‘γνώσης’) και να αντιμετωπίζουμε το ιστορικό μυθιστόρημα γι αυτό που είναι: ένα μυθιστόρημα. Το Underground Railroad ας είναι το μυθιστόρημα σημαία γι αυτή την αλλαγή νοοτροπίας (το οποίο συνεισφέρει στα συνολικά θετικά του βιβλίου…).