‘2666’, Roberto Bolano
Στην πορεία της ανάγνωσης του 2666 έτυχε να διαβάσω πολλές κριτικές για το βιβλίο από πολλές εφημερίδες και λογοτεχνικά περιοδικά. Ίσως η εμπειρία αυτή των κριτικών να ήτανε τόσο σπάνια όσο το να δεις την βαλίτσα σου να βγαίνει πρώτη στον ιμάντα αφίξεων ενός αεροδρομίου: το 95% και ίσως και παραπάνω των κριτικών ήταν διθυραμβικές για το βιβλίο και εξαιρώντας τις επιμέρους προτάσεις ήταν σαν να διάβαζες την ίδια κριτική ξανά και ξανά.
Τα running themes των κριτικών αφορούν στον αινιγματικό τίτλο και στον τρόπο με τον οποίο τέλειωσε το 2666 (ή όχι) ο Bolano λίγο πριν πεθάνει – λέγοντας κάποιοι μάλιστα, αν και έχω λόγους να αμφιβάλω γι’ αυτό, πως καθυστέρησε την πιθανώς σωτήρια μεταμόσχευση για να τελειώσει το βιβλίο. Αφορούν στην σύγκριση του 2666 με έργα όπως το Gravity’s Rainbow του Pynchon, το À la recherche du temps perdu του Proust, το Moby Dick του Melville (που έχει καταντήσει βιβλίο μπαλαντέρ για να συγκρίνουμε με αυτό όλα τα υπόλοιπα) ή και το The Recognitions του Gaddis από κάποιους λίγο πιο ‘ψαγμένους’. Τέλος αφορούν στο κεντρικό κομμάτι του βιβλίου, σαν την έννοια πίσω από ολόκληρο το βιβλίο με την λογική της βιαιότητας, της δολοφονίας και της καταστροφής να βρίσκεται πισω από την δημιουργία της τέχνης. Άλλωστε ποιος άλλος θα ήταν ο λόγος που για 300 περίπου σελίδες ο αναγνώστης θα ήταν αναγκασμένος να δέχεται τις λεπτομέρειες από δεκάδες σεξουαλικές δολοφονίες;
Καθώς τέλειωσα χτες το βράδυ το 2666 αντιλήφθηκα πως, όντως, υπάρχει μια λογική πίσω από όλες αυτές τις κοινές κριτικές. Ναι το 2666 μου θύμισε τον Proust. Ακριβώς όπως όταν διάβαζα το À la recherche du temps perdu η διαδικασία της ανάγνωσης του Le Côté de Guermantes θα μπορούσε να συγκριθεί με το χειρότερο βασανιστήριο αντοχής, το ίδιο ήταν στο 2666 η ανάγνωση του κεφαλαίου των δολοφονιών. Ναι μου θύμισε τον Pynchon στα κομμάτια που αφορούσαν την ζωή του αινιγματικού Archmimboldi μα μόνο σαν ένας Pynchon in a hurry. Ναι μου θύμισε τον Moby Dick σαν το αέναο κυνήγι του ανθρώπου για την σωτήρια για την ψυχή άσπρη φάλαινα, μα μονάχα επιφανειακά.
Κι όσον αφορά στο κομμάτι της βιαιότητας και της καταστρφής σαν σπέρμα δημιουργίας, τότε αν αυτό είναι η κεντρική ιδέα ενός βιβλίου 900 σελίδων τότε ο Bolano έγραψε το απλούστερο δύσκολο βιβλίο που έχει γραφτεί ποτέ.
Για μένα ο Bolano μας ξεγέλασε όλους και απ’ την ‘αντίπερα όχθη’ καπνίζει τον τσιγάρο του και γελάει με την αφέλεια όλων μας χαρούμενος όμως που η οικογένειά του, για πρώτη φορά ίσως, μπορεί να ζήσει εύπορα με τα έσοδα από το 2666, πράγμα που κατά πάσα πιθανότητα ήταν και ο κύριος σκοπός του βιβλίου.
Η αλήθεια είναι πως νιώθω ότι το βιβλίο δεν έχει ‘διαβαστεί’ ακόμη από κανέναν. Χωρίς να πέφτω στο αμάρτημα του να προσπαθώ να βάλω meaning in a meaningless world πιστεύω πως όπως οι δολοφονίες των γυναικών που περιγράφονται ξανά και ξανά στο βιβλίο, όπως το κυνήγι των κριτικών στο βιβλίο για τον μυστήριο συγγραφέα Benno von Archimblodi, όπως ο τίτλος παραμένει χωρίς λύση ως το τέλος, ο Bolano έχει στήσει ένα λογοτεχνικό whodunit που σίγουρα με την μια ανάγνωσή μου δεν θα μπορούσα να βρω την λύση του, αν μάλιστα και αυτή υπάρχει μέσα στο βιβλίο ή βρίσκεται σε έναν κόσμο εντελώς έξω από αυτό.
Στο κείμενο που είχα γράψει για το The Savage Detectives τέλειωνα με την εξής παράγραφο:
Δεν ξέρω αν η ιστορία θα δείξει τελικά αν το Savage Detectives είναι ένα αριστούργημα ή απλώς ένα καλό βιβλίο. (Ένας κριτικός λογοτεχνίας μέσα στο ίδιο το βιβλίο περιγράφει τον κύκλο βιβλίου-αναγνώστη-κριτικού μέσα στον χρόνο με έναν τρόπο εξαιρετικό άλλωστε). Το σίγουρο είναι πως για άλλη μια φορά ένας νοτιο-αμερικανός λογοτέχνης ταράζει τα δικά μου νερά και ξεκινά ένα ταξίδι που έχει τέλος στο 2666.
Είναι περίεργο το πως αντί να τελειώσει το ταξίδι μου το 2666 με γύρισε πίσω στους Savage Detectives ορίζοντας τους πλέον με σιγουριά σαν ένα αριστουργηματικό βιβλίο, και άφησε το 2666 να αιωρείται το ίδιο στην αβεβαιότητα. Σίγουρα το 2666 είναι ένα βιβλιο που θα διαβαστεί πολύ τις επομενες δεκαετίες και θα αναλυθεί ίσως περισσότερο και από ότι πρέπει. Η αίσθησή μου όμως είναι πως τελικά ίσως να μην αντέξει στον χρόνο. Κι ας φάινεται σήμερα από τις κριτικές πως θα διαβάζεται ως το 2666.
Ficciones 