Εξελικτική Θεωρία και Βικτωριανή Αγγλία

Tο ερώτημα με το οποίο ξεκινά το παραπάνω επεισόδιο του Ascent of Man τυχαίνει να με έχει απασχολήσει αρκετές φορές στο παρελθόν: Είναι άραγε σύμπτωση το γεγονός πως η εξελικτική θεωρία διατυπώθηκε την ίδια στιγμή σχεδόν από δύο διαφορετικούς ανθρώπους, τον Charles Darwin και τον Alfred Russel Wallace, στο πλαίσιο της βικτωριανής Αγγλίας;

O Jacob Bronowski αντιμετωπίζει το ερώτημα σαν ένα προφανές αποτέλεσμα της ζωής την βικτωριανής αγγλίας, της μεσαίας αστικής τάξης που με λεπτομέρεια μελατά τον κόσμο γύρω της παρατηρώντας και αναλύοντας. Νιώθω όμως πως η συγκεκριμένη ‘εξήγηση’ είναι ελλιπής μια που στην ουσία περιγράφει κι αυτή με την σειρά της ένα αποτέλεσμα και όχι ένα αίτιο.

Είναι μάλλον εντυπωσιακό πως και ο Darwin και ο Wallace φαίνεται να είχαν την ‘επιφάνειά’ τους για την θεωρία της εξέλιξης διαβάζωντας το An Essay on the Principle of Population του Malthus, ένα βιβλίο πολιτικής οικονομίας που αφορά καθαρά στην ζωή του ανθρώπου και ουσιαστικά αποτέλεσμα της κατάστασης που δημιουργήθηκε στην Αγγλία με την έκρηξη της βιομηχανικής επανάστασης στον 18ο αιώνα.

Ενδιαφέρον είναι επίσης πως ο 18ος αιώνας φέρει δύο από τις μεγαλύτερες επαναστάσεις (την γαλλική και την αμερικάνικη) μα και συνοδεύεται στην Αγγλία από την κοινωνική βιομηχανική επανάσταση, που δρα σε κοινωνικό επίπεδο πολύ πιο έντονα και σε μεγαλύτερο βάθος από τις υπόλοιπες δύο. Ενώ για παράδειγμα η γαλλική επανάσταση μεταμορφώνει την φύση της μεσαίας τάξης από απλό παρατηρητή σε – υποτιθέμενο – ελεγκτή και εκπορευτή της εξουσίας, η βιομηχανική επανάσταση μετατρέπει έναν τεράστιο όγκο αγροτικού πληθυσμού – στον οποίο η εργασία ήταν κυρίως ατομική – σε εργατικό δυναμικό όπου η εργασία γίνεται πλέον συλλογική και ο άνθρωπος πλέον φαίνεται να ξεκινά να γίνεται ένα απρόσωπο τμήμα της βιομηχανικής παραγωγής.

Όπως και ο Γαλιλαίος δυο αιώνες πριν έκανε μια συλλογιστική αφαίρεση για την κίνηση των σωμάτων, αγνοοώντας όλα τα χαρακτηριστικά τους και κρατώντας μόνο την μάζα και την θέση τους – ίσως αυτή να ήταν στην περίπτωση αυτή η αναγκαία ‘αφαίρεση’ που ένωσε, για το δυσκολότερο των ειδών, την τυχαιότητα της ατομικής καθημερινότητας του καθενός μας στο ενιαίο σύνολο στο πλαίσιο μιας βιομηχανικής παραγωγής κατ’ αρχάς, στο πλαίσιο της συλλογικής ζωής (και οικονομίας) μιας βιομηχανικής πόλης με τον συλλογισμό του Malthus, και τελικά στο πλαίσιο του είδους από τους Darwin & Wallace.

Με αυτό το δεδομένο τόσο η βικτωριανή αγγλία όσο και η εξελικτική θεωρία φαντάζουν μάλλον σαν άμεσο αποτέλεσμα της βιομηχανικής επανάστασης του 18ου αιώνα και η μηχανιστική αντίληψη για τον κόσμο που είναι τόσο έντονη σε όλη την βικτωριανή επιστήμη είναι οργανικά δεμένη και με την θεωρία της εξέλιξης. Κάτι που με την πρώτη ματιά δεν είναι και τόσο προφανές.